واردات خودروهای برقی و دوستدار محیط زیست به ایران، با وجود وعده‌های دولت در سال‌های اخیر به شکلی روش‌مند اجرایی نشده است. اتفاقی که به نظر می‌رسد عمده دلیل آن، رانت و انحصار صنعت خودروسازی داخلی زیر نظر حکومت جمهوری اسلامی باشد.
آمارها نشان می‌دهند در دو سال گذشته حتی یک خودروی برقی (EV) به ایران وارد نشده است.
سال ۱۴۰۰ به جای ۳۰۰ هزار دستگاه خودروی وعده داده شده، تنها ۱۵ هزار خودروی کم‌مصرف وارد کشور شد که حتی شامل خودروهای جدید این حوزه یا مدل‌های هیبریدی هم نمی‌شدند.
جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۷ واردات خودرو را ممنوع کرد. این ممنوعیت ظاهرا به عنوان اقدامی برای کاهش هزینه‌های خودروهای وارداتی، کنترل تراز و حفاظت از ذخایر ارزی کشور اجرا شد.
در همین حال، خودروسازان داخلی دولتی و شرکت‌های وابسته به آن‌ها در سال ۱۴۰۲ حدود ۱/۲ میلیون دستگاه خودرو با سوخت بنزینی تولید کردند.
محاسبات ایران‌اینترنشنال نشان می‌دهد هزینه شارژ یک خودروی برقی (EV) در ایران برابر با یک‌چهارم قیمت بنزین سهمیه‌ای تعیین شده از سوی دولت است.
این امر از آن لحاظ قابل توجه است که ایران از سال ۱۴۰۱ با کسری بنزین دست و پنجه نرم می‌کند و همین امر باعث آغاز واردات و افزایش یارانه سالانه این سوخت به بیش از ۱۰ میلیارد دلار شده است.
با این‌حال و با وجود رشد سریع بازار جهانی خودروهای الکتریکی، دولت ایران تاکنون هیچ توجه یا تمایلی به واردات خودروهای برقی نشان نداده است.
بازارهای جهانی خودروهای برقی و هزینه‌های انرژی
در سال ۲۰۲۳، بازار جهانی خودروهای الکتریکی شاهد رشد خیره کننده ۳۷ درصدی بود که نزدیک به ۱۵ درصد از بازار خودرو در سراسر جهان را به خود اختصاص داد.
پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، خودروهای برقی دو سوم از فروش بازار خودرو را به خود اختصاص دهند.
در حال حاضر حدود ۲۷ میلیون خودروی برقی در جاده‌های جهان وجود دارد که مصرف برق آن‌ها حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰ تراوات ساعت (تریلیون وات) در سال است.
در ایران ۱۶ میلیون خودرو وجود دارد که عمدتا تولید داخل هستند و روزانه حدود ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنند. این خودروها در مقایسه با مدل‌های خارجی، دارای موتورهای ناکارآمد و آلایندگی بالا هستند.
بنابراین، اگر ایران حتی یک میلیون خودروی برقی وارد کند، مصرف برق آن‌ها حدود چهار تراوات ساعت در سال خواهد بود که تقریبا معادل یک درصد از برق تولیدی کشور است.
این در شرایطی است که ایران هم با کمبود بنزین و هم با آلودگی شدید هوا مواجه است.
بخش قابل توجهی از آلودگی هوا در ایران به دلیل خودروهای تولید داخل است. چراکه میزان مصرف این خودروها به صورت میانگین ۱۶ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است که تقریبا دو برابر بیشتر از استانداردهای جهانی محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، کمتر از یک‌چهارم بنزین تولید داخل در ایران دارای استانداردهای یورو پنج و یورو شش است.
خودروهای ایرانی گازسوز نیز روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی فشرده (CNG) مصرف می‌کنند.
طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۵۰ میلیارد دلار یارانه پنهان برای محصولات نفتی، ۴۵ میلیارد دلار برای گاز طبیعی و ۳۰ میلیارد دلار برای برق هزینه کرده است.
به کلام ساده‌تر، تفاوت قیمت فروش داخلی و خارجی فرآورده‌های نفتی، گاز و برق ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۲۵ میلیارد دلار بوده که معادل یک‌سوم تولید ناخالص داخلی کشور است.
پالایشگاه‌های ایران حدود ۲۵ درصد از بنزین مصرفی کشور در سال را تولید می‌کنند. یارانه پنهان بنزین ایران در سال ۲۰۲۲ (۱۴۰۱) حدود ۱۲/۵ میلیارد دلار بوده است.
اگر قرار باشد ایران یک میلیون خودرو برقی وارد کند، به جز هزینه اضافی برای ایجاد زیرساخت، یارانه پنهان برای تامین برق مورد نیاز این خودروها تنها ۳۰۰ میلیون دلار در سال خواهد بود.
خودروی برقی در مقابل خودروی بنزینی در ایران
مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل شرکت دولتی برق ایران روز ۱۳ فروردین اعلام کرد که وزارت نیرو در نظر دارد هشت ایستگاه شارژ خودروی برقی در تهران بسازد. اما قیمت برق مصرفی با استفاده از نرخ تجاری بالاتر، ۵۴۷ تومان در هر کیلووات ساعت تعیین می‌شود.
تاکنون گزارشی مبنی بر آغاز ساخت این ایستگاه‌ها منتشر نشده است.
علاوه بر این، دلیل تصمیم ایران برای محاسبه قیمت برق برای خودروهای برقی با نرخ‌های تجاری همچنان نامشخص است، به ویژه با توجه به یارانه قابل توجهی که برای بنزین ارائه می‌شود.
با این وجود، دارندگان خودروهای برقی بالقوه آینده در ایران، همچنان می‌توانند انتظار داشته باشند که هزینه کمتری را برای تامین انرژی برق در مقایسه با خودروهای بنزینی متحمل شوند.
با نرخ فعلی، یک خودروی برقی به طور متوسط در هر کیلومتر ۰/۲ کیلووات ساعت برق مصرف می‌کند، بنابراین هزینه انرژی خودروی برقی برای هر ۱۰۰ کیلومتر در ایران، حدود ۱۱ هزار تومان هزینه خواهد بود.
در حالی که هزینه سوخت برای هر ۱۰۰ کیلومتر با بنزین آزاد بالغ بر ۴۸ هزار تومان و با بنزین سهمیه‌ای نصف این رقم است.
بنابراین استفاده از خودروی برقی در ایران بسیار مقرون به صرفه‌تر از خودروی بنزینی خواهد بود.
مقاومت دولت به دلیل انحصار دولتی
به نظر می‌رسد دلیل اصلی عدم تمایل دولت به واردات خودرو از این واقعیت ناشی می‌شود که تقریبا ۸۰ درصد خودروهای داخلی از سوی شرکت‌های خودروسازی دولتی تولید می‌شوند.
در نتیجه به دلیل انحصار بازار خودرو توسط شرکت‌های دولتی، ایرانی‌ها مجبور به خرید خودروهای بی‌کیفیت و گران‌قیمت با مصرف بنزین بالا هستند.
سعید تاجیک، مدیرعامل شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران ۱۳ فروردین به وب‌سایت اقتصاد آنلاین گفت که وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران علاقه‌مند به واردات خودروهای برقی است اما وزارت نیرو به دلیل کسری برق نسبت به این پیشنهاد ابراز نگرانی کرده است.
ایران در ماه‌های تابستان با ۱۴ هزار مگاوات کمبود برق مواجه است در حالی که در سایر فصول کمبود برق وجود ندارد.
علاوه بر این صادرات خالص برق ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۲/۵ تراوات ساعت به ارزش حدود ۳۰۰ میلیون دلار بود که می‌تواند نیاز انرژی ۶۲۵ هزار خودروی الکتریکی را در سال را تامین کند.
تولید برق فعلی ایران تقریبا ۳۹۰ تراوات ساعت است، اما ۱۳ درصد آن (بیش از ۵۰ تراوات ساعت) به دلیل فرسودگی شبکه انتقال برق از بین می‌رود.
تاجیک همچنین تاکید کرد که واقعیت این است که ایران فاقد زیرساخت‌های لازم برای خودروهای برقی است.
او برای توجیه ممنوعیت واردات خودروهای برقی به این نکته نیز اشاره کرد که برق تولیدی در ایران دوستدار محیط زیست نیست. تقریبا ۸۰ درصد برق تولیدی ایران از نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود که مقادیر زیادی گاز، مازوت و گازوئیل می‌سوزانند.
بر اساس آمار رسمی وزارت نیرو، بیش از ۹۴ درصد از تولید برق کشور در سال مالی گذشته (منتهی به ۲۹ اسفند) از نیروگاه‌های حرارتی بوده است.
باوجود پیش‌بینی‌های دولت برای افزودن دو هزار و ۵۰۰ مگاوات به ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در مدت مشابه، تنها ۷۵ مگاوات از ظرفیت برنامه‌ریزی شده محقق شد که کمتر از سه درصد از هدف مورد نظر را تشکیل می‌دهد.
این در حالی است که دولت ابراهیم رئیسی مدعی است که دولت در سال جاری تاسیس نیروگاه‌های خورشیدی و بادی جدید را برای تولید چهار هزار و ۵۰۰ مگاوات برق هدف‌گذاری کرده است.