توانایی ایستادگی برای خود و دفاع از حقوق شخصی مهارتی است که از آن با عنوان «رفتار قاطعانه» یاد می‌شود و نه تنها در زندگی شخصی بلکه در محیط کار و روابط اجتماعی نیز نقشی حیاتی ایفا می‌کند. اما چگونه می‌توان این مهارت را آموخت و به کار بست؟
در دنیای پر چالش امروز، توانایی ایستادگی برای خود و دفاع از حقوق شخصی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که هر فردی باید آن را بیاموزد و تقویت کند.
رفتار قاطعانه، تعادل میان انفعال و پرخاشگری
سایکولوژی تودی نوشت رفتار قاطعانه را می‌توان نقطه تعادل میان دو رفتار افراطی انفعال و پرخاشگری دانست.
در یک سو، رفتار منفعلانه قرار دارد که در آن فرد نیازها و خواسته‌های خود را نادیده می‌گیرد و اجازه می‌دهد دیگران از او سواستفاده کنند.
در سوی دیگر، رفتار پرخاشگرانه قرار دارد که در آن فرد بدون در نظر گرفتن حقوق و احساسات دیگران، تنها به دنبال منافع خود است.
قاطعیت اما نقطه تعادل میان این دو رفتار است. در این روش، فرد ضمن احترام به حقوق دیگران، از حقوق خود نیز دفاع می‌کند.
او نیازها و خواسته‌های خود را به روشنی بیان می‌کند، اما در عین حال به نظرات و احساسات دیگران نیز توجه دارد.
چرا رفتار قاطعانه مهم است؟
داشتن قاطعیت یکی از مولفه‌های اصلی هوش هیجانی است و نقش مهمی در موفقیت فردی و حرفه‌ای ایفا می‌کند.
افرادی که قاطعیت بالایی دارند معمولا اعتماد به نفس بیشتری دارند، روابط سالم‌تر و صادقانه‌تری برقرار می‌کنند، در محیط کار موفق‌ترند، استرس کمتری را تجربه می‌کنند و احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود دارند.
رفتار قاطعانه در عمل
سایکولوژی تودی در این گزارش با اشاره به داستانی واقعی از تجربه‌ای نوشته که اهمیت قاطعیت را به خوبی نشان می‌دهد.
کالی کیلوئه در فوریه ۲۰۲۳ با سردردی شدید به اورژانس مراجعه کرد اما پزشک تشخیص میگرن داد و او را مرخص کرد. کالی که سال‌ها بود میگرن نداشت، احساس می‌کرد مشکل جدی‌تری در میان است.
او چند روز بعد، با دردی غیرقابل تحمل و مشکل بینایی، دوباره به اورژانس بازگشت و این‌بار با وجود اصرار پزشک بر تشخیص میگرن، کالی برای انجام سی‌تی اسکن پافشاری کرد. نتیجه اسکن و اِم‌آر‌آی بعدی، وجود یک لخته خون بزرگ را نشان داد.
اگر کالی قاطعانه برای حق خود نایستاده بود، ممکن بود جانش را از دست بدهد.
این تجربه نشان می‌دهد که گاهی قاطعیت می‌تواند حتی نجات‌بخش باشد. ما باید یاد بگیریم که حتی در مقابل متخصصان، اگر احساس می‌کنیم چیزی درست نیست، نظر خود را مطرح کنیم.
رفتار قاطعانه در محیط کار
محیط کار یکی از مهم‌ترین جاهایی است که نیاز به قاطعیت در آن احساس می‌شود. چه در تعامل با همکاران و چه در ارتباط با مدیران، توانایی بیان واضح نظرات و خواسته‌ها می‌تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند.
در تعامل با همکاران، مسائلی مانند تقسیم کار اغلب نیاز به رفتار قاطعانه دارد.
اگر احساس می‌کنید حجم کاری شما بیش از حد است، می‌توانید این‌‌گونه مطرحش کنید: «می‌دانم که همه ما مشغله زیادی داریم، اما من در حال حاضر با چند پروژه بزرگ درگیرم و واقعا نمی‌دانم چطور می‌توانم این کار اضافی را هم انجام دهم. آیا می‌توانیم راهی برای تقسیم عادلانه‌تر این وظیفه پیدا کنیم؟»
در ارتباط با مدیران، قاطعیت می‌تواند چالش‌‌برانگیزتر باشد.
این‌جاست که باید مهارت خود را در بیان نظرات، بدون زیر سوال بردن اقتدار مدیر، نشان دهید. مثلا: «من می‌دانم که تصمیم نهایی با شماست، اما اجازه می‌خواهم اطلاعاتی را که فکر می‌کنم در این تصمیم‌گیری مهم هستند، با شما در میان بگذارم. آیا مایلید آن‌ها را بشنوید؟»
چگونگی زبان رفتار قاطعانه
استفاده از زبان مناسب، بخش مهمی از قاطعیت است.
زبان قاطعانه شامل چهار عنصر اصلی «شناخت: دیدگاه شما نسبت به موقعیت»، «احساس: نحوه احساس شما در مورد موقعیت»، «انگیزه: آنچه می‌خواهید از نتیجه به دست آورید» و «طرح پیشنهادی: ایده‌هایی برای حل تعارض» است.
استفاده از جملات «من» به جای جملات «تو» یکی از تکنیک‌های مهم در زبان قاطعانه است.
این روش به طرف مقابل نشان می‌دهد که شما از موضع خود صحبت می‌کنید نه اینکه او را قضاوت می‌کنید.
مثلا به جای «تو همیشه دیر می‌کنی»، می‌توانید بگویید «وقتی قرار ملاقات‌هایمان با تاخیر شروع می‌شود، من احساس ناراحتی و بی‌احترامی می‌کنم».
رفتار قاطعانه در مراقبت‌های بهداشتی
یکی از حوزه‌هایی که قاطعیت در آن اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند، مراقبت‌های بهداشتی است. متاسفانه، بسیاری از افراد، به ویژه زنان، تجربیاتی از نادیده گرفته شدن یا باور نشدن از سوی متخصصان پزشکی دارند.
مطالعه‌ای که اخیرا در مجله بین‌المللی مطالعات کیفی در مورد سلامت و بهزیستی منتشر شده، نشان می‌دهد که زنان اغلب با موانعی در ارتباط با ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی روبه‌رو می‌شوند.
این موانع می‌تواند شامل احساس سکوت، نبود پاسخ هماهنگ از سوی پزشکان و حتی احساس «دیوانه شدن» باشد.
مرزهای شخصی و رفتار قاطعانه
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های قاطعیت، توانایی تعیین و حفظ مرزهای شخصی است.
مرزها تعیین می‌کنند که کجا حدود شما تمام و حدود دیگران شروع می‌شود. آن‌ها مشخص می‌کنند که چه رفتارهایی از سوی دیگران برای شما قابل قبول است و چه زمانی یک خط قرمز را رد کرده‌اند.
وقتی مرزهای شما مشخص و درست نباشند، ممکن است خود را در موقعیت‌هایی بیابید که احساس راحتی نمی‌کنید.
نقض مرزها می‌تواند شامل مواردی مانند خیانت به اعتماد، استفاده از دارایی‌های شما بدون اجازه یا رفتار تحقیرآمیز باشد.
تعیین مرزهای سالم نیازمند خودآگاهی و توانایی بیان نیازها و خواسته‌هاست. این دقیقا همان جایی است که قاطعیت وارد عمل می‌شود.
با استفاده از تکنیک‌های قاطعیت، می‌توانید مرزهای خود را به روشنی برای دیگران مشخص کنید.
تمرین رفتار قاطعانه
به یاد داشته باشید که قاطعیت یک مهارت است و مانند هر مهارت دیگری، نیاز به زمان و تمرین دارد.
با صبر و پشتکار، می‌توانید این مهارت را در خود تقویت کنید و از مزایای آن بهره‌مند شوید.
برای تقویت رفتار قاطعانه می‌توانید ارتباط باز و صادقانه را هدف قرار دهید، به دقت به دیدگاه‌های دیگران گوش دهید، برای حقوق خود و دیگران ارزش قائل شوید، بپذیرید که نمی‌توانید دیگران را کنترل کنید، احساسات و نیازهای خود را با احترام بیان کنید و به زبان بدن خود توجه کنید و سعی کنید آرام و مطمئن به نظر برسید.
قاطعیت به معنای گرفتن همه چیز به زور نیست. بلکه توانایی بیان واضح خواسته‌ها و نیازهاست، حتی اگر در نهایت به آن‌ها نرسید.
رفتار قاطعانه مهارتی است که می‌تواند زندگی شخصی و حرفه‌ای شما را متحول کند.
با تمرین و استفاده از تکنیک‌های مناسب، می‌توانید یاد بگیرید که چگونه از حقوق خود دفاع کنید و در عین حال به دیگران احترام بگذارید.