پژوهشی جدید درباره دنیای پیچیده ذهن خفاش‌های میوه‌خوار مصری، نتایج شگفت‌انگیزی به دنبال داشت. این تحقیقات نه تنها درک ما از توانایی‌های شناختی حیوانات را دگرگون کرده، بلکه مرز بین قابلیت‌های ذهنی انسان و سایر جانداران را نیز کمرنگ‌تر ساخته است.
گروهی از دانشمندان به سرپرستی پروفسور یوسی یوول و دکتر لی هارتن این مطالعه را در باغ جانورشناسی آی.مایر سگالز دانشگاه تل‌آویو انجام دادند که نتایج آن اخیرا در مجله معتبر کورنت بیولوژیمنتشر شد.
به گزارش وب‌سایت فیز.اورگ، پژوهشگران در این مطالعه، چهار توانمندی شناختی کلیدی را مورد بررسی قرار دادند که پیش از این تصور می‌شد تنها مختص انسان‌ها باشند.
این توانمندی‌ها شامل حافظه رویدادی، توانایی سفر ذهنی در زمان، قابلیت برنامه‌ریزی آینده‌نگر و ظرفیت به تاخیر انداختن رضایتمندی می‌شوند.
یافته‌های این پژوهش نه تنها حیرت‌انگیز بوده، بلکه می‌تواند نقطه عطفی در درک ما از توانایی‌های شناختی جانوران به شمار آید.
پروفسور یوول در توضیح اهمیت این پژوهش گفت: «برای سال‌ها توانایی‌هایی مانند یادآوری تجربیات شخصی و برنامه‌ریزی برای آینده، صرفا مختص انسان‌ها تلقی می‌شد. اما مطالعات اخیر نشان داده‌اند که گونه‌های مختلف حیوانی نیز از چنین قابلیت‌هایی برخوردارند.»
به گفته او، اکثر این مطالعات در محیط‌های کنترل شده آزمایشگاهی انجام شده‌اند اما آن‌ها تصمیم گرفتند این توانایی‌ها را در محیط طبیعی و در میان خفاش‌های وحشی بررسی کنند.
محققان با درک اهمیت حیاتی میوه‌ها در رژیم غذایی خفاش‌ها، فرض کردند که این جانوران باید توانایی پیشرفته‌ای در ردیابی منابع غذایی، هم از نظر مکانی و هم زمانی داشته باشند.
از این رو آن‌ها برای آزمودن این فرضیه، از فن‌آوری پیشرفته جی‌پی‌اِس برای ردیابی دقیق مسیرهای پرواز و الگوهای تغذیه خفاش‌ها استفاده کردند.
محققان مشاهده کردند که خفاش‌ها قادرند موقعیت درختان میوه‌دار را به خاطر بسپارند و در زمان‌های مناسب به آن‌ها بازگردند.
این نوع حافظه که شامل ترکیبی از اطلاعات مکانی و زمانی است، وجود نوعی حافظه رویدادی پیشرفته را در این جانوران نشان می‌دهد.
در بخش دیگر مطالعه، محققان به دنبال پاسخ به این سوال بودند که آیا خفاش‌ها قادر به ایجاد یک «نقشه زمانی» ذهنی هستند یا خیر؟ برای این منظور، آن‌ها خروج خفاش‌ها را از کلونی، برای دوره‌های زمانی متفاوت از یک روز تا یک هفته، منع کردند.
نتایج نشان داد که خفاش‌های با تجربه‌تر پس از یک هفته محدودیت، از بازدید درختانی که احتمالا دیگر میوه نداشتند، خودداری می‌کردند.
این یافته نشان می‌دهد که خفاش‌ها نه تنها قادر به تخمین زمان سپری شده هستند، بلکه می‌توانند این اطلاعات را با دانش خود درباره چرخه‌های میوه‌دهی درختان ترکیب کنند.
دکتر هارتن در این باره گفت: «این توانایی نشان‌دهنده یک سطح پیچیده از پردازش اطلاعات است. خفاش‌ها نه تنها می‌دانند کجا غذا پیدا می‌شود، بلکه می‌توانند پیش‌بینی کنند چه زمانی غذا در دسترس خواهد بود. این نوعی از برنامه‌ریزی زمانی است که پیش از این تصور می‌شد فقط انسان‌ها قادر به انجامش هستند.»
سپس محققان به بررسی توانایی خفاش‌ها در برنامه‌ریزی برای آینده پرداختند. آن‌ها مسیر پرواز خفاش‌ها را در ابتدای شب، زمانی که از کلونی خارج می‌شدند، بررسی کردند.
نتایج نشان داد که خفاش‌ها اغلب مستقیما به سمت درختان خاصی پرواز می‌کردند، حتی اگر این درختان در فاصله ۲۰ تا ۳۰ دقیقه‌ای قرار داشتند.
چن زینگ، یکی از محققان درگیر در این پژوهش توضیح داد: «ما متوجه شدیم که خفاش‌ها نه تنها می‌دانند به کجا می‌روند، بلکه سرعت پرواز خود را نیز بر اساس فاصله و میزان گرسنگی‌شان تنظیم می‌کنند. این نشان می‌دهد که آن‌ها قبل از ترک کلونی، یک برنامه ذهنی دقیق برای شب خود دارند.»
یکی از جالب‌ترین یافته‌های این مطالعه، توانایی خفاش‌ها در به تعویق انداختن رضایتمندی بود.
محققان مشاهده کردند که خفاش‌ها گاهی از کنار درختان میوه‌دار عبور می‌کردند تا به هدف اصلی خود برسند.
این رفتار نشان می‌دهد که خفاش‌ها قادرند برای دستیابی به پاداش بزرگ‌تر در آینده، از پاداش فوری صرف‌نظر کنند؛ شکلی از توانایی که پیش از این عمدتا به انسان‌ها نسبت داده می‌شد.
پروفسور یوول در جمع‌بندی این مطالعه گفت: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که شکاف شناختی بین انسان و حیوان، آن‌طور که پیش از این تصور می‌شد، عمیق و غیرقابل عبور نیست. خفاش‌های میوه‌خوار قادر به انجام فرآیندهای تصمیم‌گیری پیچیده‌ای هستند که شامل درک مکان، زمان و ارزش منابع غذایی است.»
به گفته او، این توانایی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از قابلیت‌های شناختی که زمانی منحصر به انسان تلقی می‌شدند، در واقع در طیف وسیعی از گونه‌های حیوانی وجود دارند.
این پژوهش نه تنها درک ما را از توانایی‌های شناختی خفاش‌ها گسترش داده، بلکه پرسش‌های جدیدی را درباره تکامل هوش و آگاهی در دنیای حیوانات مطرح کرده است؛ آیا سایر گونه‌های حیوانی نیز از چنین توانایی‌های پیچیده‌ای برخوردارند؟ چگونه این توانایی‌ها در طول تکامل شکل گرفته‌اند؟ و شاید مهم‌تر از همه این‌که، این یافته‌ها چه تاثیری بر درک ما از جایگاه انسان در جهان طبیعت خواهند داشت؟
هر یافته جدید، ما را یک گام به درک بهتر جایگاه خود در این اکوسیستم پیچیده نزدیک‌تر می‌کند و شاید روزی به این نتیجه برسیم که تفاوت ما با سایر موجودات، کمتر از آن چیزی است که همیشه تصور می‌کردیم.